In deze pastorbijdrage beschrijft Jasja Nottelman hoe het tafelgebed ‘Open uw hart’, dat we regelmatig zingen in de Janskerk, een voorbeeld is van een tastend verhaal als het gaat om wat we kunnen, willen geloven. Het mysterie van Pasen is in zekere zin hét verhaal van tastend geloven in alle facetten.
Open uw hart
Het tafelgebed ‘Open uw hart’ is een van de tafelgebeden die mij het meest doet, een tafelgebed dat binnenkomt. Dat zit ’m in de tekst en ook zeker in de melodie. Het is niet gemakkelijk te zingen, omdat het ritme wat tegen je natuurlijke manier van zingen in gaat. En op een gegeven moment zing je als voorganger de woorden “Gij ongekende, roepende ander” ook behoorlijk tegen de orde in. Naast de tekst vertalen ook de melodie én de dynamiek het verhaal.
Een tastend verhaal als het gaat om wat we kunnen, willen geloven. Een mooie en indringende verbeelding van wat we met onze zintuigen proberen te ervaren terwijl het ook een mysterie blijft: “Doe ons verstaan in dit klein teken, in deze ruimte achter de woorden…”
Tastende handen en tastend geloof
Het lijkt haast tegenstrijdig: tastende handen en tastend geloof. Het eerste is heel fysiek, je komt van alles tegen als je op de tast (bijvoorbeeld in het donker) je weg zoekt. Je weet niet wat je allemaal gaat aanraken: is het schoon, vies, scherp, zacht, aangenaam of vervelend?
Bij tastend geloof heb ik meer de associatie dat het wat voorzichtiger is, je kunt het misschien wat meer van je af houden, terwijl je natuurlijk ook van alles tegen kunt komen.
Verhalen rond Pasen
In de verhalen die er zijn rond het einde van het leven van Jezus én zijn opstaan, spelen beide verbeeldingen een rol. De lichamelijke aanrakingen maken het tastende geloof ervaarbaar, menselijk en mogelijk. Niet ver weg en onbereikbaar, maar dichtbij, warm en liefdevol.
De vrouw die Jezus balsemt
In de opmaat naar het Pesachfeest is er plotseling die vrouw die bij een feestmaal waar Jezus aanwezig is, binnenkomt en zijn hoofd balsemt met kostbare olie. Een voorbode voor het overlijden van Jezus: “Wat ze kon, heeft ze gedaan: ze heeft mijn lichaam nu al met olie gebalsemd, met het oog op mijn begrafenis. Ik verzeker jullie: waar ook ter wereld het goede nieuws verkondigd wordt, zal ter herinnering aan haar verteld worden wat zij heeft gedaan.”
De maaltijd
Jezus en zijn leerlingen vieren het Pesachmaal en ook daarin wordt het fysiek: brood en wijn, lichaam en bloed; “levend brood” en “mijn ziel voor u” in de woorden van Huub Oosterhuis.
Na de opstanding
Jezus sterft aan het kruis, hij wordt er afgehaald en in een graf gelegd. De ontdekking van het lege graf is voor de vrouwen een enorme schrik. Ze wilden juist het lichaam van Jezus gaan balsemen met geurige olie. Nog eenmaal het fysieke contact, een laatste eer bewijzen, goed zorgen voor dit aardse lichaam.
Ze tasten in het duister over wat er gebeurd is, ze vinden het lichaam niet terug, de vrouwen niet en ook de mannen niet, alleen de linnen doeken zien ze liggen.
Noli me tangere
In het Johannesevangelie is het Maria van Magdala die niet kan geloven dat het lichaam van Jezus is weggehaald. Aan haar verschijnt Jezus in de tuin. Wanneer zij hem herkent zegt hij tot haar: “Raak me niet aan”, of anders vertaald: “Houd me niet vast”.
Na de opstanding van Jezus moet duidelijk gemaakt worden dat Jezus niet fysiek zal blijven onder de mensen, maar dat hij zich bij God zal voegen en op een andere manier aanwezig zal blijven bij de mensen.
Thomas
Het verhaal van Thomas laat ook zien hoe moeilijk het is om te geloven zonder dat je het ziet of kan verklaren. Daarom laat Jezus hem, tijdens zijn tweede verschijning aan de leerlingen, toch toe om hem aan te raken, de wonden te voelen in zijn handen en zijn zij.
Emmaüsgangers
Ook bij de Emmaüsgangers in het Lucasevangelie is het fysieke nodig om in te zien dat ze met Jezus te maken hebben. Terwijl hij tussen hen in meeloopt en hij hen vragen stelt en de schriften uitlegt, herkennen ze hem niet. Pas wanneer hij het brood breekt en het met hen deelt gaan hun ogen open.
Dat ritueel, dat fysieke geeft hen geloof, vertrouwen. Ook later, wanneer Jezus verschijnt aan de leerlingen, nodigt hij hen uit hem aan te raken. Hij eet zelfs een hapje om te laten zien dat hij het echt is en geen geest.
En verder…
Maar daarna is het voorbij, Jezus zal niet meer fysiek aanwezig zijn, hij voegt zich bij zijn Vader en dan blijft er voor de mensen niets meer over dan telkens weer het brood te breken en brood en wijn met elkaar te delen.
Aan de ene kant om je telkens weer te binnen te brengen dat Jezus zijn leven heeft geleefd tot het uiterste en dit ritueel te doen tot zijn gedachtenis. Aan de andere kant om met elkaar vorm te geven aan je tastend geloof, de ene keer wat meer overtuigd te zijn, de andere keer minder. Dit te doen in de kring van mensen, van verbondenheid met elkaar. Brood voor elkaar te breken, de beker van de vreugde aan elkaar door te geven. Dit ritueel elke keer weer samen te ervaren en elkaar te dragen in dit tastend geloof.
Tafelgebed Open uw hart
Open uw hart
en bid met mij
en vrede
zij met u allen.
Gij die van oudsher
spreekt tot de mensen
in vele talen,
in zichtbare en
onzienlijke dingen,
en naar ons zoekt
in hemel en aarde
wij zegenen U
omdat Gij eens en
voorgoed gesproken hebt
in één van ons
uit U geboren
en vleesgeworden
stof van de aarde
Jezus van Nazareth
die mens geweest is,
alleman, Adam,
in deze altijd
dezelfde wereld
van bijna-mensen
tastende handen
dove oren
gewapende vrede
die vuur en licht was
levend water
sterke wijnstok
woord als een weg,
maar wordt geplunderd
en uitgedoofd;
die heeft gezegd:
Ik ben gekomen
om als een zee
te worden gedronken,
om brood te worden
zaad in de grond.
En daarom heeft hij
voor vriend en vreemde
voor goed en kwaad
zichzelf ontledigd,
en wist en weet
te einde raad
ten eeuwige dage
niets te doen
dan god te zijn
voor ieder mens
in deze wereld.
Wij zijn die mens
tot wie hij zegt:
‘Dit is mijn lichaam
levend brood
dit is mijn bloed
mijn ziel voor u
doet aan elkaar
wat ik gedaan heb’.
Gij ongekende
roepende ander,
eeuwige verte,
Gij die in deze
zoon van de mensen
onze vader
geworden zijt,
wij zegenen U,
wij bewonderen U.
En in dit brood
op onze handen
ontvangen wij
in tastend geloof
u naam, uw zoon
ons eigen leven
van lief en leed.
Doe ons verstaan
in dit klein teken,
in deze ruimte
achter de woorden,
dat het ooit waarheid
worden zal wat wij
van U verwachten
in hoop en vrees:
dat wij ooit zullen
spreken met U
van mens tot mens
tot niets meer overblijft
dan zien en zwijgen
en eeuwig zijn.
Open uw hand
en neem dit brood
en vrede
zij met u allen.
Huub Oosterhuis
Dit is een artikel uit het nieuwste nummer van WIJS. Wijs is het blad van de Oecumenische Janskerkgemeente, Utrecht. Het thema van deze WIJS is Tasten. Ondanks dat we nu alleen maar virtueel elkaar de hand kunnen reiken, staat deze editie in het teken van de positieve aspecten van tasten, maar ook het twijfelen en geloven dat daarbij komt kijken.
Het tafelgebed “Open uw hart” , dat we regelmatig zingen in de Janskerk, is een voorbeeld van een tastend verhaal als het gaat om wat we kunnen, willen geloven. Jasja Nottelman gaat in haar pastorbijdrage aan de Paaseditie van Wijs nader in op de diepere betekenis van dit gebed.
Heb je nog geen abonnement? Mail voor een proefnummer naar het secretariaat van de Oecumenische Janskerkgemeente.
