Gedenk welke sabbat?
Er zijn twee versies van de ‘tien geboden.’ Waarom ? Een analyse voor hen die het naadje van de bijbelkous willen weten.
De twee versies van de Tien Woorden, in Exodus 20 en in Deuteronomium 5, suggereren dat ze de letterlijke weergave van Gods spreken op de berg Sinaï zijn. Maar ze zijn opgetekend door Mozes (en latere Joodse wijzen), die bewust verschillen in de twee versies heeft aangebracht. Naast een paar kleine, bijv. in het tiende gebod de omdraaiing van “het huis en de vrouw van uw naaste”, is er een groot verschil: het gebod van het houden van de sabbat.
Ook dieren hebben recht op rust
In beide versies zijn, t.o.v. de andere geboden, de meeste woorden gebruikt om het vierde gebod te beschrijven en te motiveren. Dat moest omdat dit gebod kennelijk niet vanzelfsprekend is. Zowel in Exodus als in Deuteronomium wordt eerst het doel van het gebod beschreven: “geen werk doen” op de sabbat, heilig die dag. Dit geldt voor iedereen en voor ieder dier die op de een of andere manier verbonden zijn met het gezin en de samenleving. Zelfs slaven zijn op die dag vrij en vreemdelingen mogen geen enkele dwang ondervinden. Dit is een heel vroeg voorbeeld van de gelijkheid van alle mensen en daarmee van de beginnende afschaffing van de slavernij, geheel tegenstrijdig aan de toenmalige heersende gebruiken. Ja, zelfs de dieren wordt rechtens rust gegund.
Volg het ritme
In de versie van Deuteronomium wordt het doel van de sabbat versterkt door de Israëlieten erop te wijzen, dat ze de slavernij zelf hebben meegemaakt; zich dus kunnen inleven wat een verdrukte slaaf of vreemdeling moet voelen.
In de versie van Exodus wordt de instelling van de sabbat gemotiveerd vanuit Gods schepping. Hij heeft “de zevende dag” ingesteld voor zijn volk als Zijn unieke bevel voor hen. Er is immers in de natuurlijke orde geen enkele aanwijzing te vinden voor de cyclus van zeven dagen. Nacht en dag, het ritme van de maanden, de jaarcyclus, alle worden ze bepaald door de vaste bewegingen van aarde, maan en zon. De weekcyclus is nergens te vinden; ze bestaat alleen bij de gratie van het woord van God aan Zijn volk gegeven op de Sinaï. Daarom extra woorden voor het vierde gebod, dat zowel tegennatuurlijk is, als tegen de maatschappelijke orde ingaat.
Het sabbatsgebod is overigens in letterlijke betekenis alleen voor Israël bedoeld. Vandaar dat je nooit een Jood zal horen zeggen dat Christenen de sabbat behoren te houden. Als een soort kopie van de weekcyclus mogen die daarin hun eigen rustdag, de zondag, houden. Het is zelfs zo dat het vierde gebod niet voorkomt in de zogenaamde zeven Noachitische geboden, bedoeld voor de heidenen.
Piet Booij
© Classicale Werkgroep Kerk en Israël Utrecht
