Even kennismaken: in gesprek met Kees van der Zwaard, de nieuwe pastor van de Oecumenische Janskerkgemeente“
Met verhalen roep je een wereld op. En iedereen haalt er iets anders uit.” Als kind al werd hij gegrepen door literatuur en poëzie. Tijdens zijn studie theologie schreef hij essays over de taal van de liturgie. En het verhaal bracht hem, na 22 jaar als zelfstandig theatermaker, weer terug in zijn oorspronkelijke werkveld: de kerk. In gesprek met onze nieuwe pastor, Kees van der Zwaard.
“Ik houd van taal en literatuur. Als vijftienjarige ontdekte ik dat poëzie de wereld van het onzegbare voor je opent. Ik ging ook zelf gedichten schrijven in mijn puberteit, vooral als ik verliefd was. Die verliefdheden gingen over. De liefde voor poëzie niet. Tijdens mijn studie Nederlands aan de VU in Amsterdam was helaas geen ruimte om na te denken over de dingen die ik in literaire boeken las, de studie was veel te theoretisch. Ik maakte de overstap naar theologie in Utrecht.”
Vonk
Waarom theologie? “Ik kom uit een protestants nest en ging graag naar de kerk. We hadden een goede dominee die mij snapte. Ik ging verhalen vertellen op de zondagsschool en daardoor sprong bij mij een vonk over, een enthousiasme voor Bijbelverhalen. Dat magische gevoel van het oproepen van een wereld door middel van een verhaal werd een rode draad in mijn werkende bestaan.”
Ruimte
“Een verhaal is een wereld. Je opent een ruimte en nodigt mensen uit om in die ruimte aanwezig te zijn en met nieuwe ogen naar zichzelf en naar anderen te kijken. In de verhalen die ik vertel, wil ik mensen een gevoel van welkom geven, wie je ook bent. Het mooie is dat iedereen er iets anders uithaalt, afhankelijk van waar je je bevindt op je levensweg. Denk aan de parabel van de vrouw die een kraal zoekt: je kunt je verplaatsen in de vrouw, die blij is als ze de kraal gevonden heeft. Je kunt je ook voelen als de kraal die gevonden wordt. Of als de lamp die de vrouw gebruikt bij het zoeken. Terwijl ik een verhaal vertel, weet ik nooit welke plek mensen kiezen. Maar waar ze zich ook bevinden, er is altijd ruimte. Voor iedereen.”
Pastor in de Betuwe
“Voor mijn studie theologie schreef ik werkstukken en essays, allemaal over taal. Onderwerpen waar ik over schreef waren onder meer mystieke poëzie, de taal van de liturgie of het woord God: wat zeg ik als ik God zeg? Na mijn afstuderen werd ik dominee in de protestantse gemeente Deil en Enspijk in de Betuwe. Het was zwaar om als twintiger direct met de wreedheid van het leven te worden geconfronteerd, zoals het overlijden van een boer die onder een trekker was gekomen. Tijdens deze begrafenis las ik een poëtische tekst uit Hooglied: ‘Zoals een appelboom tussen de bomen van het bos, zo is mijn lief.’ De weduwe van de boer vond dit een prachtige tekst. Voor haar stond het verhaal symbool voor de veiligheid die ze had ervaren bij haar man, ze had in de schaduw van de boom bij hem kunnen schuilen. Hier kwamen verschillende talen samen.”
Taal toevoegen
“De taal van de boeren en fruitkwekers was direct en aards, ik kon mijn taal toevoegen aan de taal van de mensen met wie ik werkte. Daarmee kon ik hen optillen, terwijl zij mij op aarde hielden met hun manier van spreken. Fascinerend. De onderstroom hiervan is: we moeten iets met het leven – maar we doen het allemaal op onze eigen manier. Als ik van een fruitkweker hoorde hoe hij zijn bomen snoeide, probeerde ik tegelijkertijd te achterhalen wat hem zin in het leven gaf en hoe dit raakte aan zijn verlangen. Nog steeds vind ik het bijzonder om te luisteren naar bevlogen mensen: ik heb geen verstand van het werk wat ze doen, maar word wel geraakt door hun drijfveren.”
Kyrie van het Stekelvarken
“In Deil en Enspijk was veel ruimte om te experimenteren. Ik gebruikte poëzie in mijn preken en begon een filmhuis en een musical met de jongeren. Ik ging liedjes schrijven en schreef monologen. Van daaruit kwam ik op het pad van het theater. De regisseur van een toneelvoorstelling die ik geschreven had, zei: ‘Je maakt steeds dingen voor anderen, schrijf eens iets voor jezelf. Ik ben benieuwd wat er onder die toga vandaan komt.’ Die theatervoorstelling werd het Kyrie van het Stekelvarken. Ik huurde een theater af en speelde een solovoorstelling. Ik verkende alle hoeken van het veld, op een andere manier dan dat ik dat als pastor kon. Na deze reeks voorstellingen dacht ik: dit wil ik! Ik begon voor mezelf als theatermaker; mijn toenmalige vrouw werd kostwinner. Wat mij de definitieve stap in deze richting deed zetten, was het overlijden van onze zoon Jasper. Dat was zo ingrijpend. Nog los van alle emoties die dit opriep, maakte het dat ik dacht: ik kan morgen wel dood zijn, ik ga doen wat me te doen staat.”
Systemisch werk
De afgelopen 22 jaar maakte Kees 70 producties, hij heeft geregisseerd, gespeeld en liedjes gemaakt. Steeds meer ging Kees uitzoeken hoe de verhalen die hij vertelde, samenhingen met zijn eigen levensverhaal. “Ik heb me los moeten maken uit mijn wereldbeeld van vroeger. Ik kom uit een warm nest, maar dit had ook een donkere keerzijde. Alles wat de harmonie bedreigde, was niet welkom. En dat doet iets met je. Een paar jaar geleden ben ik het donker ingestapt, mede omdat mijn huwelijk na dertig jaar stukliep. Ik ben me gaan bezighouden met systemisch werk: de invloed van je gezin van herkomst op je leven. Bij Phoenix Opleidingen deed ik de training Het Helende Verhaal. En daar zei iemand tegen me: ‘Jij plaatst individuele verhalen in een grotere ruimte, je verbindt ze met het onzegbare.’ Dit zette me aan het denken. Wat zou er gebeuren als ik mijn theaterervaring meenam de kerk in? Het viel samen met mijn behoefte aan meer stabiliteit. Ik ging op aanraden van een vriend een paar maanden waarnemen in een reguliere PKN-kerk. Toen kwam de vacature van de EUG voorbij. Voor het sollicitatiegesprek kreeg ik een opdracht en ik merkte dat ik daar mijn creativiteit in kwijt kon. Dat is ook de manier waarop ik wil werken: ik wil dingen laten ontstaan – en dan kijken wat er gebeurt.”
Het leven vieren
“Voor mij is het belangrijk het leven te vieren. Feesten is altijd voorbij overleven. Ik houd van een goed glas wijn, van dansen, met mensen samen zijn. Ik ga graag wandelen, bijvoorbeeld met mijn geliefde Mariëlle. Zo gaan wij in december en januari twee maanden naar Nieuw-Zeeland om de Te Araroa Trail te lopen. Voor mij is dit een pelgrimage door een gebied dat verwant is met IJsland – het mooiste land waar ik tot nu toe ben geweest.
Mijn intrededienst was een feest. Ik was de afgelopen weken meteen betrokken bij dienstvoorbereidingen, heb veel kennismakingsgesprekken. Ik ga me bezighouden met pr en communicatie en heb samen met Elise Woertman de thema-avond over oecumene begeleid. Het is mijn missie om de kerk tot een ruimte te maken waar mensen tot hun recht komen. Een ruimte waarin ze uitgedaagd worden om te bewegen en naar zichzelf en anderen te kijken op een nieuwe manier. Zo worden we verbonden met iets wat groter is dan wij. Dan wordt leven echt leven. Als daar iets van ontstaat binnen de Janskerkgemeente, maakt dat me blij.”
door Olga Leever
foto: Marco Baars
bron: Wijs, nr.6 2019
Dit is een artikel uit het nieuwste nummer van WIJS. Wijs is het blad van de Oecumenische Janskerkgemeente.
December is een feestmaand. Wat vieren we? Waar gaat het om? Daarover gaan de verhalen in dit nummer. Onze nieuwe pastor Kees van der Zwaard wil individuele verhalen plaatsen in een grotere ruimte; ze verbinden met het onzegbare. Marieke van Leijen schrijft over het belang van de Christelijke feesten. De jaarlijkse kaarsenverkoop voor de Stichting Exodus krijgt aandacht in de beschrijving van het maken van ‘oecumenische’ kaarsen van kaarsenstompjes uit vele kerken en spirituele centra.
Heb je nog geen abonnement? Bel of mail voor een proefnummer naar het secretariaat van de Oecumenische Janskerkgemeente.
