Een oude traditie
De kerkelijke traditie om op de Goede Vrijdag een rondgang langs de veertien staties van Jezus’ kruisweg te maken is al heel oud. Men staat telkens een ogenblik stil en overdenkt het lijden van Jezus. Het is een vorm van devotie die na de kruistochten vanuit Jeruzalem overwaaide naar Europa. De pelgrims van de 11e en de 12e eeuw liepen de kruisweg over een aangegeven route tussen het gerechtsgebouw van Pilatus en de Heilige Grafkerk, zoals wij die heden ten dage ken-nen als de Via Dolorosa. Deze gewoonte in Europa om op de Goede Vrijdag de kruisweg te lopen langs een aantal afbeeldingen in de kerkruimte of daarbuiten, ontstond uit een soort ‘Jeruzalem-
heimwee’, toen de kruistochten afgelopen waren. In het begin werden de verschillende plaatsen waar men stil hield, de zogenaamde staties, met eenvoudige, genummerde kruisen aangegeven,
weer later verving men deze kruisen door afbeeldingen in de vorm van schilderingen of reliefs.
De prijs van de populariteit
Pas in de tijd van de Romantiek wordt de devotie rond de kruisweg bijzonder populair
en gaat de kruisweg tot de standaarduitrusting van bijna elke nieuw te bouwen (Rooms-
katholieke) kerk behoren. Dat heeft helaas ook tot gevolg dat de meeste kruiswegen uit
de vorige eeuw van bedenkelijk artistiek gehalte zijn. Ze kunnen ons nauwelijks meer verbinden met de spirituele bedoeling van het oorspronkelijke ritueel Het gaat daarin immers om een concentratie op het lijden van de Christusfiguur met de bedoeling dat wij in de spiegel van zijn lijden, verbonden raken met het lijden van mensen uit onze eigen wereld. Voor veel mensen echter, staan de zoetig gekleurde plaatjes van de traditionele kruisweg die concentratie in de weg.
Naar een andere vormgeving
Daarom kwam er behoefte aan een mee eigentijdse vormgeving van de kruisweg.
Zeker in een eeuw als de twintigste, die zo nadrukkelijk door het leed van miljoenen mensen is gestempeld. Meer dan voorheen leeft het besef dat in het lijden dat mensen in grote delen van onze wereld ondergaan, de Christusgestalte opnieuw gekruisigd wordt. Kijkt hij ons zelf niet aan door de ogen van wie lijden? Komt hij ons niet tegemoet in de onschuldige slachtoffers van oorlog en geweld? Wij ervaren de spirituele kracht van zijn inzet en liefde vaak in de wijze waarop in zijn voetspoor, mensen zich het lijden en de vernederingen van degenen die slachtoffer zijn, aantrekken. In die keuze wordt Jezus’ kruisgang als het ware weer actueel voor ons.
Nieuwe kruiswegen
Het is deze bijzondere spirituele intentie van de kruisweg, – het lijden van Christus te verbinden met het eigen lijden-, die in onze eeuw moderne kunstenaars geïnspireerd heeft tot het maken van een eigentijdse kruisweg. Ik denk bijvoorbeeld aan de indrukwekkende kruisweg van Albert Servaes uit 1919, waarin het lijden aan een wereldramp (W.O.I), verbonden wordt met Christus’ lijden. Minstens even ontroerend zijn de staties die Aad de Haas in 1946 maakte voor de kerk in het Limburgse Wahlwiller, al werden deze vanwege de onconventionele vormgeving, in 1949 uit de kerkruimte verwijderd en pas in 1980 weer teruggeplaatst.
Wie de vijftien(!) staties nu tot zich laat spreken, komt onder de indruk van de grote spirituele zeggingskracht die de verstilde beelden in zich meedragen. Ruud Bartlema laat in zijn lezing deze kruisweg van Aad de Haas zien en vertelt er over evenals over de zeven schilderijen van zijn eigen Moderne Kruisweg, die hij indertijd in opdracht van de KRO maakte bij de Mattheuspassie van Willem Vogel.
EXPOSITIE KRUISWEG RUUD BARTLEMA
van zondag 10 maart t/m zondag 21 april 2019 – Tuindorpkerk
