Van de oude Grieken af kennen we het ideaal van het kalokagathon, de harmonie tussen het mooie en goede, de kunst en de moraal. De ideale burger zou door die harmonie in zijn denken en zijn gedrag gestempeld zijn. Dit ideaal heeft grote invloed gekregen, maar is in de laatste eeuwen aan erosie onderhevig. De kunst verzelfstandigde zich, moraal en levensbeschouwing kregen hun eigen terreinen toegewezen.

Men bleef proberen om deze separatie tegen te gaan en het kalokagathon te rehabiliteren. De geschiedenis laat daarvan tal van voorbeelden zien. Een actuele verschijningsvorm is het – meestal in kritische zin zo genoemde – ‘wokisme’. Op de achtergrond daarvan staan visies van emancipatorische en identiteitspolitieke aard.

Twee voorbeelden uit februari 2023. De kinderboekenauteur Pim Lammers trad terug als dichter voor de komende Kinderboekenweek. Hij werd geattaqueerd van radicaal-rechtse en conservatief-katholieke zijde, maar ook door een organisatie als ‘Free a Girl’, omdat hij pedofilie zou verheerlijken. In dezelfde maand ontstond heftige discussie over het besluit van de Britse erven van Roald Dahl om zijn kinderboeken te onderwerpen aan correctie door ‘inclusive sensitivity readers’.

In het verleden speelden zich heftige morele debatten af rond het werk van een componist als Richard Wagner, beeldend kunstenaars als Emil Nolde, Pablo Picasso, Ai Weiwei, Judy Chicago, auteurs als Louis-Ferdinand Céline, Knut Hamsun, Vladimir Nabokow, Gerrit Achterberg, Lucebert.

Het symposium

Alle reden om de ingewikkelde thematiek rond kunst, literatuur en moraal bespreekbaar te maken – een debat dat vooral in de literatuurwetenschap al geruime tijd gaande is. Theoretici als Wayne Booth, Richard Rorty en Martha Nussbaum onderstreepten de morele functie die literaire fictie kan hebben. De vraag is dan, hoe zulke gedachten geconcretiseerd zouden moeten worden. Evenals mensen, kunnen ook kunstwerken ons inspireren door ons voorbeelden van morele moed en onbaatzuchtigheid te laten zien. Maar ze kunnen ons ook in moreel opzicht te denken geven door ons te ontroeren, te verwarren, te verbijsteren, onze regels te verstoren, onze hypocrisie te ontmaskeren. Waar leggen we het zwaartepunt? Daarover gaat dit symposium. Het is, in goede samenwerking met de Geertekerk, georganiseerd door het onderzoekerscollectief Figura Divina.

Programma

Opening 10.30 – 10.40 door Johan Goud, dagvoorzitter

Kunst- en literatuurtheoretische introducties – 10.40 – 12.00

• Liesbeth Korthals Altes – ‘Literatuur en moraal, vruchtbare botsingen’
• Leen Verheyen – ‘Het morele en het artistieke oordeel over kunstwerken’
• Discussie (11.40-12.00)

Lunch 12.00-13.00

Antisemitisme – 13.00-15.00

• Albert van der Schoot, ‘Richard Wagner, het jodendom en de ontaarding van de muziek‘
• Ruud Welten – ‘De oerkreet van Louis-Ferdinand Céline‘
• Wessel Stoker – ‘Antisemitisch en ‘ontaard’ – over de kunst van Emil Nolde’
• Discussie 14.30-15.00

Pauze 15.00-15.30

Is kunst woke? – 15.30-17.30

• Welmoed Wagenaar – ‘Fan-fictie en de grenzen van fantasie’
• Marc De Kesel – ‘Is surrealisme woke? Is woke surrealistisch? Het pertinente van een anachronistische reflectie’
• Anne-Marie Korte – ‘Marina Abramovic: Performance kunst van provocatie tot institutionalisering’
• Discussie – 17.00-17.30

Afsluiting en borrel tot 18.00

Personalia

Johan Goud is emeritus hoogleraar religie in kunst en literatuur (Universiteit Utrecht). Dagvoorzitter.

Marc De Kesel is emeritus hoogleraar (Radbouduniversiteit Nijmegen); vrijwillig medewerker Titus Brandsma Instituut (Nijmegen).

Anne-Marie Korte is hoogleraar religie en gender (Universiteit Utrecht).

Liesbeth Korthals Altes is emeritus hoogleraar literaire theorie en Franse literatuur (RU Groningen).

Albert van der Schoot was universitair docent esthetica en cultuurfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam, en lector kunst en reflectie bij ArtEZ.

Wessel Stoker is emeritus hoogleraar esthetica (VU Amsterdam).

Leen Verheyen is postdoctoraal onderzoeker (Universiteit Antwerpen).

Welmoed Wagenaar is promovenda (RU Groningen en Universiteit Antwerpen).

Ruud Welten is hoogleraar filosofie (EU Rotterdam).

Praktisch – meedoen?

Voor meer informatie en aanmelden mail naar J.F.Goud@uu.nl. De aanmelding is definitief na overmaking (uiterlijk 10 september) van de deelnamekosten (incl. koffie, lunch, borrel). Meer informatie over de kosten ook op utrecht.remonstranten.nl